Stres psychiczny u osób po polio a PPS
Emotional Stress in Polio Survivors and Post-Polio Sequelae
Richard L. Bruno
Stres psychiczny jest drugą co do częstotliwości występowania przyczyną objawów Zespołu Post-Polio (PPS), który powoduje nadmierne znużenie u 61% , bóle mięśni u 51%, zaś osłabienie mięśni u 45% osób po polio. Osoby te zgłaszają też inne objawy chronicznego stresu, takie jak trudności w zasypianiu z powodu „gonitwy myśli” (w 58%), częste uczucie niepokoju (49%) i występowanie wrzodów żołądka z częstotliwością o 80% wyższą niż w całej populacji.
Wydaje się, że dwoma źródłami stresu u osób po polio są: przebycie polio i doświadczanie PPS.
Stres a polio. W wyniku trzech północnoamerykańskich badań ankietowych i dwóch programów badań klinicznych, w których uczestniczyło 2 200 osób po polio, stwierdzono u tych osób o 23% więcej zachowań „Typu A” – bycie twardym, dobrze zorganizowanym, żyjącym w napięciu i osiągającym ponadprzeciętne wyniki – w porównaniu z osobami bez niepełnosprawności, lub z osobami mającymi rozszczep kręgosłupa, niepełnosprawność fizyczną istniejącą od urodzenia. Nie powinno być niespodzianką, że osoby po polio są też lepiej wykształcone, więcej pracują w nadgodzinach i biorą mniej zwolnień lekarskich niż sprawni pracownicy.
Wydaje się, że wzorzec zachowań „Typu A” wykształcił się u osób po polio w wyniku dążenia do przeciwdziałania różnym formom wykorzystywania. Osoby, które – w wyniku ich niepełnosprawności związanej z polio – doświadczyły gwałtu emocjonalnego, fizycznego czy seksualnego, są co najmniej o 15% bardziej czułe na krytykę i bardziej gotowe do uwierzenia, że są nieudacznikami, w porównaniu z osobami po polio, które nie były wykorzystywane, albo z osobami sprawnymi. Im bardziej osoby po polio są drażliwe na punkcie krytyki i niepowodzeń, tym więcej cech osobowości „Typami A” wykazują i tym mniej są skłonne uczestniczyć w programie leczenia PPS.
Bez względu na to, czy zachowania „Typu A” rzeczywiście chronią przed krytyką, niepowodzeniami czy wykorzystywaniem, odbijają się one bardzo niekorzystnie na osobach po polio. Znużenie jako objaw post-polio oraz bóle mięśniowe częściej występują u osób po polio o osobowości „Typu A”, podobnie jak trudności w zasypianiu, niepokój, częste bóle głowy, karku i pleców oraz skurcze mięśni. Osoby po polio o osobowości „Typu A” są też bardziej samotne, mniej chętnie zgadzają się na ocenienie ich PPS oraz rzadziej chcą korzystać z przerw na odpoczynek w ciągu dnia, aby PPS leczyć.
Co więcej, wiele osób po polio ma upośledzony system reakcji na stres. Osoby po polio w stanie znużenia nie uwalniają dostatecznej ilości ACTH w odpowiedzi na stres. ACTH jest hormonem, produkowanym przez część mózgu zniszczoną przez wirusa polio, który zarówno aktywizuje mózg, jak też włącza system hamujący stres. A więc osobom po polio w stanie znużenia jest trudniej uaktywnić umysł i skoncentrować się wtedy, gdy jest im to najbardziej potrzebne, to znaczy, gdy są pod wpływem stresu.
Przewlekły stres a PPS. Niespodziewane i powodujące niepełnosprawność objawy PPS, występujące w kwiecie wieku, są zrozumiałą przyczyną przygnębienia. I osoby po polio w istocie przejawiają „znaczący poziom psychicznego stresu” oraz objawy depresji. Co ciekawe, przewlekły stres i depresja nie są spowodowane przez objawy PPS jako takie, ale pojawiają się wtedy, gdy te nowe objawy powodują utratę sprawności fizycznej niezbędnej do pracy, kontaktów towarzyskich i udziału w życiu rodzinnym, oraz gdy osoby po polio sądzą, że nie mają wpływu na objawy PPS, i że będą się one pogłębiały.
Depresja częściej występuje u tych osób po polio, którzy mają mniejsze społeczne i rodzinne wsparcie, pomagające im radzić sobie z trudnościami w funkcjonowaniu. To, że osoby po polio nie kontynuują, albo wręcz nie podejmują leczenia PPS, też ma związek z brakiem wsparcia ze strony rodziny. Używanie kul czy wózka inwalidzkiego łączy się z tym, że osoby po polio czują się gorsze jako członkowie rodzin, a skrępowanie faktem swojej oczywistej niepełnosprawności powoduje odmowę używania sprzętu pomocniczego niezbędnego do leczenia PPS.
Trzeba brać pod uwagę zarówno krótkotrwały, jak i przewlekły stres, jeśli chcemy, aby osoby po polio dokonywały zmian w stylu życia oraz używały sprzętu pomocniczego niezbędnego do radzenia sobie z PPS.
Zaleca się, aby wszyscy pacjenci z post-polio mieli zapewnione wsparcie psychologa oraz korzystali z indywidualnej i grupowej psychoterapii uczącej „bardziej efektywnego radzenia sobie”, redukującej zachowania „Typu A” i pomagającej uporać się z zadawnionymi urazami oraz poczuciem niższości, skrępowaniem i drażliwością na punkcie krytyki i niepowodzeń, które stanowią dla osób po polio przeszkodę w leczeniu PPS.
Dr Richard L. Bruno jest przewodniczącym International Post-Polio Task Force oraz dyrektorem Instytutu Post-Polio
i Międzynarodowego Centrum Edukacji o Post-Polio, New Jersey, USA
Więcej informacji na temat stresu, zachowań „Typu A” oraz ich związku z objawami post-polio znajdziesz w naszej AKADEMII, w tekście pt. Stres i zachowania „Typu A” a PPS